RECENZJA Nowa książka Ryszarda Lipczuka

„Walka” z wyrazami obcymi

KSIĄŻKA, której autor był do niedawna szefem germanistyki na Uniwersytecie Szczecińskim, jest monografią przedstawiającą historię zwalczania wyrazów pochodzenia obcego w języku niemieckim – począwszy od barokowych do współczesnych stowarzyszeń językowych.

ZAZDROŚĆ bierze, że za naszą zachodnią granicą od dawna dba się o „czystość” języka; u nas wręcz przeciwnie! Zatem i z tego punktu widzenia książka jest godna uwagi. Kreśli działalność stowarzyszeń językowych, od których wszystko się zaczęło, w tym także Powszechnego Niemieckiego Stowarzyszenia Językowego (od roku 1923 Deutscher Sprachverein „DSV”), którego głównym zadaniem stało się traktowanie języka jako wspólnego dobra całego narodu. A głównym motywem jego powstania było eliminowanie zapożyczeń na rzecz poczucia tożsamości narodowej Niemców, tzw. Muttersprache.

Mało to znane rzeczy, zwłaszcza współpraca DSV ze szkołami czy kształtowanie niemieckiego języka prawniczego, także wielu innych specjalności (jak również wykorzystania stowarzyszenia dla ideologii nazistowskiej), metod „zniemczania” zapożyczeń i wreszcie sposobów walki z zapożyczeniami itd., itp.

Książka ma też bardzo praktyczne walory, bowiem wiele uwagi autor poświęca słownikom zapożyczeń. Porusza też problem anglicyzmów w niemieckich słownikach wyrazów obcych i – co bardzo istotne – również we współczesnej debacie publicznej.

Zwłaszcza tłumacze i nauczyciele języków obcych powinni skorzystać z wniosków autora.

Ważne, że prof. Lipczuk podejmuje również zagadnienie zapożyczeń po roku 1945. Zwraca uwagę (co i nam by się przydało) na obecny dyskurs na temat anglicyzmów, szczególnie w słownictwie z zakresu reklamy, mody, informatyki i popkultury. Daje też wgląd w słowniki zapożyczeń, co jest szczególnie przydatne dla tłumaczy i osób specjalizujących się w znawstwie języka niemieckiego.

Badania Ryszarda Lipczuka są w tym zakresie pionierskie, zwłaszcza z zakresu słowników objaśniająco-zniemczających (także słowników wyrazów obcych), a stanowisko, z którym warto się zapoznać – liberalne! Na uwagę zasługuje również to, że książka wprowadza w zagadnienie słowników zapożyczeń w okresie 1945-2007!

Istotną częścią pracy jest rozdział „Historia i współczesność puryzmu językowego w Niemczech”, jak też stanowisko autora na temat współczesnych stowarzyszeń językowych i roli języka niemieckiego w świecie nauki.

Autor jest nadal współredaktorem czasopisma „Colloquia Germanica Stettinensia” wydawanego przez Uniwersytet Szczeciński (jak i serii „Stettiner Beiträge zur Sprachwissenschaft”, wydawanej przez Dr. Kovac’ Verlag, Hamburg). W jego dorobku są bardzo ważne publikacje językoznawcze, dotyczące języka niemieckiego i wzajemnych wpływów na siebie języków niemieckiego i polskiego. Ryszard Lipczuk jest także autorem „Małego słownika tautonimów niemiecko-polskich (Warszawa 1990).

Karol CZEJAREK■■Germanista, prof. Akademii Humanistycznej im. prof. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku, b. sekretarz Szczecińskiego Towarzystwa Kultury